Użyczenie w swojej formie przypomina umowę najmu, jest jednak jedna zasadnicza różnicą, że najem jest formą odpłatną. W przypadku podpisania umowy najmu ciąży na nas obowiązkiem zapłaty czynszu. Tego właśnie elementu brakuje w umowie użyczenia. Poprzez umowę użyczenia osoba użyczająca zobowiązuje się do pozwolenia, osobie biorącej, przez czas określony lub nieokreślony, na bezpłatne użytkowanie oddanej mu rzeczy. Użyczeniu mogą podlegać, zarówno rzeczy ruchome oraz nieruchomości. Biorący rzecz w użytek ponosi częściowo koszty utrzymania rzeczy powierzonej mu do używania.
Użyczenie jest jedną z najczęściej zawieranych umów cywilnoprawnych w Polsce, choć często obie strony nawet nie zdają sobie sprawę z tego, iż zawarcia tego typu kontraktu w sposób ustny czy nawet domyślny jest wiążące przez prawem. Umowy użyczenia w formie pisemnej pojawiają się najczęściej dopiero wtedy, gdy chodzi o oddanie do bezpłatnego używania rzeczy o dużej wartości np. nieruchomości lub innej cennej rzeczy.
Czym różni się użyczenie od pożyczki i zastawu w lombardzie?
Przedmiotem umowy użyczenia mogą być wszystkie rzeczy, nie mogą to być tylko pieniądze pełniące funkcję środka płatniczego. Bez znaczenia jest fakt, czy pieniądze mają być zwrócone w kwocie w jakiej były pożyczone (bez oprocentowania), czy też z naliczonymi odsetkami kapitałowymi. W takiej sytuacji umowa obejmująca przekazanie pieniędzy będzie traktowana jako pożyczka, niezależnie od tego czy jest nieoprocentowana lub oprocentowana. Prawna kwalifikacja umów uzależniona jest bowiem nie od tytułu umowy, lecz od jej treści.
Podobnie zostanie potraktowana transakcja w lombardzie. Oddając dany przedmiot pod zastaw, nie stosujemy zasad użyczenia. Zastosowanie mają zasady umowy pożyczki lombardowej z zastawem.
Jakie są obowiązki użyczającego rzecz?
Najważniejszym obowiązkiem użyczającego jest, wydanie rzeczy biorącemu w użyczenie. Rzecz musi być dana w takim stanie, aby spełniała swoją podstawową funkcję.
Użyczający powinien także nie przeszkadzać biorącemu w korzystaniu z rzeczy. W sytuacji gdy użyczeniu podlega mieszkanie, użyczający nie może np. uniemożliwiać wejścia do mieszkania biorącemu je w użytek.
Jakie są obowiązki biorącego w użyczanie?
Najważniejszym obowiązkiem takiej osoby jest troska o powierzoną mu rzecz i używanie jej zgodnie z jej przeznaczeniem oraz zgodnie z zawartą umową. Rzecz musi powrócić do użyczającego w stanie niepogorszony po zakończeniu umowy.
Kto ponosi koszty utrzymania rzeczy w przypadku użyczenia?
Użyczenie jest bezpłatne, w odróżnieniu od umowy najmu. Umowa użyczenia różni się również od umowy darowizny. W odróżnieniu do darczyńcy, użyczający nie pozbywa się rzeczy, lecz tylko przejściowo udostępnia ją do używania innej osobie.
Biorący rzecz do używania ponosi niestety koszty utrzymania danej rzeczy użyczonej i nie ma prawa, aby żądać ich zwrotu od użyczającego. W przypadku, gdy przedmiotem użyczenia jest np. samochodu do kosztów utrzymania rzeczy należy zaliczyć koszty paliwa, koszty przeglądu technicznych, wymiany oleju silnikowego, konserwacji, utrzymania czystości, drobnych napraw, ale nie zaliczamy tu wydatku jakim jest ubezpieczenie pojazdu.
Obie strony mają możliwość jednak postanowić, że koszt związany z ubezpieczeniem wybranej rzeczy będzie spoczywał na biorącym rzecz w używania. W sytuacji, w której zależy nam na podpisaniu umowie użyczenia, należy wykazać się dużą ostrożnością w stosunku do tego rodzaju postanowień, choćby ze względu na to, że może się okazać, iż przybrała ona cechy odpłatności. W takim wypadku oznaczałoby to, że nie mamy już do czynienia z użyczeniem, ale raczej z np. najmem.
Najczęściej koszty utrzymania rzeczy są to wydatki oraz nakłady niezbędne do zachowania rzeczy w stanie niezmienionym, w takim w jakim po zakończeniu użyczenia powinien nastąpić zwrot określonego w umowie przedmiotu. Dlatego biorący do bezpłatnego używania dom lub mieszkanie możemy być zobowiązani do odmalowania ścian, gdy przy normalnym użytkowaniu ich stan uległby widocznemu pogorszeniu, i stałoby się to w czasie trwania umowy użyczenia.
W odróżnieniu od wynajmującego na podstawie umowy najmu, biorący do używania na postawie umowy użyczenia, nie ma prawa, alby żądać od drugiej strony (użyczającego) ponoszenia kosztów finansowych na daną rzecz (np. wymiany popsutej pralki w mieszkaniu będącym w użyczeniu). Jeżeli użyczający mieszkanie dokona naprawy w tym mieszkaniu (np. zamówi fachowca do naprawy pralki), robi to dobrowolnie.
Co w przypadku uszkodzenia rzeczy podlegającej użyczeniu?
Odpowiedzialność użyczającego za powstałe uszkodzenia i wad przedmiotu użyczenia jest bardzo ograniczona. Jest to związane z nieodpłatnością umowy użyczenia. Odpowiedzialność w takim przypadku sprowadza się tylko do obowiązku naprawienia szkody, której dokonał biorącemu do używania.
Jeśli osoba, która otrzymała przedmiot od użyczającego wiedząc o powstałych wadach ( np. częstych awariach pralki w mieszkaniu) nie zawiadomił użyczającego mieszkanie o zaistniałej awarii, jest to sytuacja, w której biorący do używania mógł z łatwością zauważyć wadę, użyczający nie ponosi wtedy żadnej odpowiedzialności, ani kosztów związanych z naprawą.
Bez zgody użyczającego biorący nie może oddać rzeczy użyczonej inne osobie do używania. Według prawa przedmiot oddany do użyczenia, powinien pozostać w posiadaniu osoby, której dany przedmiot był przekazany i nie powinien być przekazywany osobom trzecim. Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy użyczający dany przedmiot wyraża zgodę na przekazanie danego przedmiotu osobie trzeciej.
Bardzo często stosunki pomiędzy użyczającym a biorącym do używania, opierają się na prywatnych, osobistych relacjach, bazujących na wzajemnym zaufaniu. Gdy wszystko układają się poprawnie, nie dochodzi do konfliktów.
Zarzewiem ewentualnych sporów może być nie tylko używanie rzeczy niezgodnie z wcześniejszymi ustaleniami czy rozliczenie nakładów na daną rzecz, lecz także jej utrata lub uszkodzenie w czasie trwania użyczenia. Ryzyko niezamierzonej utraty lub uszkodzenia rzeczy spoczywa na jej właścicielu. Stroną, która ponosi większą odpowiedzialność jest użyczający.
Należy pamiętać, że użyczający nie zawsze jest właścicielem rzeczy. Jeżeli więc pomimo starań i zachowania ostrożności rzecz zostanie biorącemu do używania skradziona, nie powinno się żądać od niego naprawienia szkody, lub ponoszenia jakiejkolwiek odpowiedzialności finansowej za skradzioną mu rzecz.
Istnieją jednak pewne wyjątki od tej zasady. W sytuacji, gdy biorący do używania przyczynił się do utratę lub uszkodzenie rzeczy, oraz jeżeli jej używał w sposób sprzeczny z wcześniej podpisana umową. Innymi czynnikami mającymi wpływ na ponoszenie odpowiedzialności za rzecz ze strony osoby, która byłą w jej posiadaniu to np. użytkowanie rzeczy niezgodnie z jej właściwościami i przeznaczeniem.
Kiedy następuje zakończenie umowy użyczenia?
Jeżeli umowa została zawarta j na czas nieokreślony, wtedy kończy się ona w chwili , gdy biorący uczynił z danej rzeczy użytek (lub gdy mógł ten użytek uczynić). W przypadku gdy umowa została zawarta na czas określony, czyli gdy w umowie jest zapis co do dnia jej zakończenia, to umowa użyczenia wygasa automatycznie po dacie zapisanej w umowie.
Umowę można rozwiązać w kilku przypadkach:
- gdy biorący używa rzeczy w sposób sprzeczny z ustaleniami określonymi w umowie,
- gdy biorący w użytek używa rzeczy wbrew jej przeznaczeniu
- jeżeli biorący bez zgody osoby użyczającej powierza rzecz osobie trzeciej
- jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z przyczyn nie przewidzianych w chwili podpisania umowy.
*Artykuł zewnętrzny.
